علی(علیه‌السلام) جنب‌الله

نبی مکرم اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلم) در خطبۀ غدیر با استناد به این آیه‌ از سورۀ زمر، به یکی از اوصاف وجودی حضرت علی(علیه‌السلام) اشاره می‌کنند و می‌فرمایند:

"مَعَاشِرَ النَّاسِ، إِنَّهُ جَنْبُ اللهِ الَّذِی ذَكَرَ فِی كِتَابِهِ فَقَالَ تَعَالَی: «أنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی‏ عَلی‏ ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ»[1]..."

ای گروه مردم، به درستی كه او [علی‌بن‌ابی‌طالب] جنب خداوند است؛ آن‌که خداوند، او را در کتاب خود یاد کرده و فرموده است: تا كسی نگوید: افسوس بر آن كوتاهی كه در جنب خدا كردم!

برخی مفسرین، "جَنْب‌الله" را طاعت حق‌تعالی دانسته‌‌اند[2]؛ یعنی کسانی که در دنیا در برابر احکام و دستورهای خداوند، جنبه‌های افراط و تفریط را پیش گیرند، در روز قیامت دچار حسرت می‌شوند. اما پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) با این فرمایش، به طور تلویحی تفسیر عمیق‌تری از آیه بیان کرده‌اند. یعنی اگر علی(علیه‌السلام) جنب‌الله است، آن‌که در تبعیت از او کوتاهی کند، دچار حسرت می‌شود.

البته "جنب" دو معنای مخالفِ هم دارد. از طرفی به معنای نزدیک و پهلوست، طوری که فاصله‌ای نباشد؛ و از طرف دیگر، معنی دوری و کناره‌گیری می‌دهد و با این معنا از جانبش جداست. با توجه به این معانی، حضرت علی(علیه‌السلام) هم نزدیک و با خداست و هم دور و جدا از خدا. هم در معبودش فانی شده و هر چه خدا دارد، در او نیز هست -"إنَّ علیاً مَمسُوسٌ فِی ذاتِ اللهِ"[3]- و هم جداست، به این معنا که در وجود و کمالاتش استقلال ندارد.

پس برای اینکه نه مقام امام را پایین بکشیم و نه دچار غلوّ شویم، باید بین این دو معنا جمع کنیم. جَنب‌الله به اذن حق‌تعالی، آیینۀ تمام‌نمای او و راهی است که به او می‌رساند؛ در نتیجه اگر خدا محور است، جَنبش هم محور خواهد بود. و البته باید بدانیم کمال آن حضرت در بندگی او برای خداست.

برگرفته از کتاب "رو به آسمان غدیر"، صفحات 152،153 و 154.

[1]- سورۀ‌ زمر، آيه 56.

[2]- اعتقادات الإمامية و تصحيح الاعتقاد، ج‏1، ص23 : في القرآن.

[3]- بحار الأنوار، ج31، ص107.